Matheson Collection > Canu Llywarch Hen

.2 CANU LLYWARCH HEN III. lb-2c
Ynachen pendeuic Moel Esgityawn ym Meiryonhid kadeir
. . . y dan Yaelgwn. Mewn nodyn, er gwaethaf y ffurf yn
y testun, ceir : " The residence of Ynhwch was at Caerynwch
near Dolgelli . . . Moel Esgidion is the hiU at the back of it".
Ond cf. Mont. Coll. iv, 24, Kairrunhok ; vi, 348 ; lle ger
Cerrig y drudion ; The Coleman Deeds, td. 427, Ca.trunwch
Dolgellau (mor ddiweddar â 1780). Am ffurf yr enw, cf.
Unwst (Ungust, R.C. i, 345; L.L. 211, Gw. Oengus) ; a
Cul-hwch. Y mae cyfeiriad o bosibl at arwr o'r enw yn
H. 112, a daw dywal gydag ef : "Angertawl gretuawl
(gretyf) unhwchjdywal am dywed Uonytwch". Ai atgo o'r
testun ? Cymharer hefyd B.A. 84, Dim guoiu edui o adam
neinim un huc. Ond ymddengys i mi y gall unhwch olygu
hefyd faedd ar ei ben ei hun, ffyrnicach o'r achos (cf. rogue
elephant).
Ib yg kyoIwch : cf. B.T. 11, 6, Ton aghyolwch taryan
ymrythwch (rhan o gyfîro dydd y Farn). Rhydd G. 18
"anghyolwch ? llidiog dig. Tw gysylltu â hywolwch :
golwch". Y mae baran hefyd yn golygu llid. Ar golwch,
adolychu, dadolwch, gw. B. ii, 124-6 : yr ystyron yw "moli,
gweddio, cymodi" a'r cyffelyb, cf. diol{w)ch. Yng ngolau'r
rhain, gall cy{w)olwch olygu "cwrdd i ymddiddan, i gymodi,
cynhadledd". Ond Ilid oedd i'w gael gan Unhwch ar y
cyfryw achlysur, gw. lc.
lc yd lad. Y mae ydd yn amhosibl, felly cymerer yd fel
hen orgraff am yt, y geiryn rhagferfol, neu yt "to thee".
Gyda'r dym yn la, yr olaf sydd addasaf.
ydolwch. Nid deuair fel P., ond berfenw adolychaf ?
Dyma sylw'r dywal Unhwch mewn cwrdd heddychu,
"Gwell it ladd nag erfyn cymod. Gwell taro na gofyn".
Neu gellid darll. "Gwell yd ladd nag yd olwch", fel sylw
am Unhwch ; treiglid berf ar ôl yd.
2a Nid yw'r englyn yn R., neidiwyd drosto wrth gopîo
oherwydd tebygrwydd dechreuadau.
2b preid, praidd, ysbail. Neu bai am perid, perit ?
fcyulauan : 1, "trosedd" ; 2, "briw" ; 3, "dyrnod",
gw. P.K.M. 144-5.
2c llewenid, hen orgrafî am "Ilewenydd", odlir â llu-ydd
"Uu".