Matheson Collection > Canu Llywarch Hen

§11. CANUHELEDD bciii
a'i grafanc yn ddyrchafedig amdano. Dyma'r lle i
Heledd ganu 34-44. O arswyd i arswyd, o ofn i ofn,
deuir o hyd i'r pennaeth marw. Wedyn rhaid tybio ei
gludo i Eglwyseu Bassa, a chael y rheini wedi eu difa,
yn farwor, yn lludw. Eto gwell bedd yn y fynwent
honno nag ar y maes ; dyna yw 45-51. Yn y gadwyn
nesaf, 52-6, cyferchir y Dref Wen, sydd bellach yn
anial, a'i gwerin wedi eu lladd.
Fel y gwelir, y mae'r cadwyni hirion hyn yn cydio yn
ei gilydd yn bur rhwydd, ac ychydig iawn o ryddiaith
sy'n angenrheidiol i'w cysylltu. Credaf mai un cyfar-
wyddyd oedd y cyfan hyd yma. Ond o hyn ymlaen,
nid yw cyn hawsed darganfod na dyfeisio cefndir addas.
Efallai i'r un peth ddigwydd ag yn Rhif I, sef Marw-
chwedl Gwên yn tynnu ati Farwchwedl Pyll, ac wedyn
dernynnau o chwedlau yn ymgynnull ac yn asio yn
honno. Felly yma, copi da o Ganu Cynddylan yn denu
ato ddarnau eraill o ganu o amryw chwedlau am Heledd
a'i hanfíodion.
Yn gyntaf oll daw canu i Ffreuer, chwaer Heledd,
57-65. Y mae hwn yn weddol gyflawn, a cheir Cymeriad
rhwng dau englyn, wedyn pedwar, wedyn dau, ac yna
un yn rhydd, er bod enw Ffreuer ynddo. Eglur yw fod
Ffreuer wedi marw, a chyferchir y marw gan Heledd, un
ai yn y tŷ neu yn y bedd. Gwyn ei byd hi, Ffreuer,
heno mor dawel yw, a'i brodyr wedi eu lladd ! Nid ei
marw hi sy'n peri i Heledd wylo drwy'r nos, ac wylo yn
y plygain wedyn. Cwyno y mae hi ar ôl ei brodyr a
cholU ei gwlad. Yna daw'r pennill rhydd (65), sy'n rhoi
un o anhepgorion y ddrama, canys datguddia falchder
ysbryd yr unbennes ddifraw gynt, pan oedd ei brodyr
yn íyw.
Mi a Ffreuer a Medlan.
Kyt ytuo cat ym pob mann,
Ny'n tawr : ny ladawr an rann.