An Comunn Gàidhealach Publications > Gaidheal > Volumes 44--45, January 1949--December 1950

*uil Aii* Ai«
Le NIALL MAC-AN-TUAIRNEIR
T S iomadh agus is lionmhor gach smuain
■“"a dh’&reas an inntinn luaineach mhic an
duine. C6 againn nach toir siiil air ais thar
nan l&ithean is nam bliadhnaichean a chaidh
thairis le luaths tlm? Chan ’eil mi de’n
bheachd gu bheil Gaidheal, agus gu h-araidh
luchd ar n-Eilean, nach bi cuimhneachadh air
na huthean ud a dh’aom nuair bha sinn aotrom
6g agus, mar a thubhairt am bird, “ gun
dragh, gun le6n, gun uallach oirnn.”
Ciite bheil iad siud, companaich ar n-6ige?
Caite bheil iadsan cbmhla ris an do chuir sinn
iomadh cluich, iadsan a bha trie a mach ’s a
steach maille ruinn san sgoil? Gu dd an ceirna
’s a bheil an cbmhnuidh, a’ chuid dhiubh ’s a
tha bed, no ciamar tha iad ag cur seachad
an saoghail ?
Tha fios againn gu bheil mdran dhiubh an
tirean c6ine, cuid a fhuair air adhart gu math
agus cuid a rinn deagh fheum de na cothroman
a fhuair iad. Tha fios gum bi iad ag cuimh¬
neachadh oirnne. Mo chreach! tha cuid mhdr
nach till—chaidh sinn comhla gu aghaidh nam
blir agus chunnaic sinn cuid dhiubh a’ tuiteam
san ir, iadsan a thug iad f&n suas mar iobairt
chum c&ch a bhith bed.
Car son a chaidh sinn as? Gu d6 a choisinn
sinn ri linn ar fuil a dhbrtadh ’s ar febil a
reubadh ?
Bha sinn uile de’n bheachd, nuair a chuir
sinn na blhir ud thairis agus sin le buaidh,
gun do choisinn sin slth mhaireannach dhaibh-
san a bha gu tighinn as ar d&dh ’s nach robh
an ebrr de chasgairt-fala gu breith oirnn—
ach, mo thruaighe, mun do dhiiin an fhichead
bliadhna bha ar cuid mhac ag cur an dearbh
chath chum saorsa a chosnadh do’n t-saoghal.
Gnothach bochd agus ro dhuilich, nach do
sheall ar luchd-riaghlaidh romhpa na bu gheur-
shuileach na rinn iad an dm dhaibh a bhith
ag altrum na sithe. Is m6r an dolaidh a
theid a dheanamh le cion faicill agus le bhith
miirnealach!
An tachair a leithid dhuinn tuilleadh? Sin
ceist nach ’eil ro fharasda a freagairt agus a
tha aig an am ’na ceist chruaidh air ar linn.
Ach, co-dhiubh—gu tilleadh gu brlgh mo
chbmhraidh agus iomradh goirid air na
laithean a dh’aom—faodaidh mi ainmeachadh
gu robh mu shia fichead againn eadar bhalach
is nigheanan san sgoil ’s an d’fhuair mise
a’ cheud eblas air an aibidil. ’S iomadh latha
toilichte, sunndach, mireagach a chluich sinn
an cuideachd a chdile. ’S llonmhor fibhachdas
a bha againn !
Bu chleachdach leinn a bhith an tim an
t-samhraidh a’ snhmh air trbigh bhriagha de
ghainneamh-ghil a bha faisg air an taigh-
sgoile. ’S iomadh latha tha eagal orm a
fhuair sinn an “ strap ” air son a bhith
fadalach. Tha cuimhne agam aon latha aig
dm na dinneir bha sinn uile air an trbigh ’s
gach aon ri co-fharpais c6 a bu luaithe air
an t-snbmh, c6 a b’fhaide a shnimhadh, agus
gu h-araidh c6 a b’fhaide a dh’fhuiricheadh
fo’n uisge. Cha robh guth gu robh an tlm
ri ruith thairis agus gu robh uair a bhith san
sgoil air dol seachad. Tha mi creidsinn nach
robh a bheag de chuimhne aig a’ mhdr-chuid
againn gu robh sgoil idir ann !
Co-dhiubh, am meadhon gach cluich is
fearas-chuideachd a bha ann, c6 a nochd os ar
cionn ach esan a bha air ar ceann mar
mhaighistir-sgoile. Tha mi cinnteach gu robh
an duine c6ir air diiil a thoirt thairis gu
faiceadh e idir san sgoil sinn am feasgar ud.
Ach co-dhiubh a bha ’s nach robh, bha an
fhearg ’ga dhalladh.
Rinn e ball-dlreach air an fhear a b’fhaisge
air ’s an t-strap ’ga thoirt as a phbcaid. Ma
rinn esan oirnne, rinn sinne air falbh, ’s gach
fear is gun air ach “ deise Adhaimh ”—sinn
mar a thdinig sinn do’n t-saoghal! Bha
grunnan a fhuair an aodach a thoirt leotha
's a fhuair gu ciil enuie ’ga chur orra. Chum
iadsan air an taigh-sgoile ’s thug sin cothrom
dhuinne, nach robh faisg air ar n-aodach an
dm teicheadh, tilleadh agus cur oirnn.
XfUAIR a r&inig sinn gu bog balbh, ’s gach
^ fear ri cuimhneachadh na bha feitheamh
air, bha ar n-oid-fhoghluim ’s e an impis toirt
thairis a’ strdcadh iadsan a rdinig air toiseach,
’s nuair a thdinig e thugainn cha robh an
sgiiirsair ach a’ tuiteam gun mhdran ell. Chaidh
an latha ud thairis mar aon eile ach cha do
dhi-chuimhnich mi riamh an dbhachdas ’s an
spbrs’ a dh’aobharaich an latha grianach
samhraidh ud ’nar measg.
Bha mi an raoir fhdin a’ fiachainn ri
cuimhneachadh edite an robh iad siud, na
gillean sunndach liithmhor a bha learn an latha
ud air trdigh na mara, ’s a bheil fios agaibh
gur e mu thuiream triiiir, d c6rr is trl fichead,
as urrainn an trdigh ud fhaicinn gach Id. Tha
mdran dhiubh air dhol dachaidh a dh’ionnsaigh
na tire bho nach till sgeulaiche, agus sin gun
mdran Idithean a mhealtainn. Tha a’ chuid
as motha sgaoilte feadh an t-saoghail mhdir
eadar Machair nan Gall, Sasainn, agus tirean
(4 n corr mir an ath-dhuilleig)
117