An Comunn Gàidhealach Publications > Deo-gréine > Volume 16, October 1920-September 1921
(189) Page 181
Download files
Complete book:
Individual page:
Thumbnail gallery: Grid view | List view
AN DEO-GMNE.
181
MAR A THAI NIG A LA FEIN AIR
MAOL-INNIS.
LE IAIN MACCORMAIC.
Choisinn seo a cheud duals aig Mod an Obain, 1920.
I.
’Nuair blia cuantan is caoil &ird an Jar
na Gaidhealtachd air an r^ubadh Je
dromannan daraich nan luingeas Loch-
lainneach cha robh moran foise aig
“tuath” no “toiseach” a bhiodh faisg a r
caol no cala, ann& an leigeadh na
h-iubhraichean mlllteach so a mach an
acraichean, ’s am paisgeadh iad an cuid
shebl. Bha cheana moran de na seann
teaghlaichean Gaidhealach, cuid a chinn fo
mh^in nan Dbmhnullach, is cuid a dh’&rich
suas air oighreachdan a bhuineadh aon uair
do Shean Mhainnisteir I-Chaluim-Chille, air
dol as an t-sealladh, is larlachan Loch-
lainneach le’n luchd-leanamhuinn, ’nan
suidhe ’nan ^itean. Dh’fhag an suidheach-
adh sin comharradh cainnt nam Fionn-
Ghall air muir is monaidhean na Gaidhealt¬
achd, air ainmean is sloinnidhean roinn
mh6ir de a sluagh, agus mar an ceudna air
an teangannan, bho’n cluinnte fhathast
glug-fhuaim nan comh-fhoghairean Loch-
lainneach “r” agus “1,” an km a bhi a’
bruidhinn an canain f&n.
Fhuair Maol-innis feith mhath bho luchd
nam bbgha ’s nan se61 baideallach, ged a bu
trie nach robh cadal a shluaigh ach glk
luaineach agus neo-shocrach. Bu trie a
bhiodh iad ’s an t-suidheachadh sin, oir cha
b’annamh le faoiltich na mara, an
garaidhean air cladaichean Innse Gall,
fhagail agus teachd air turusan spiiinnidh
do’n fhlor choimhearsnachd.
Bha Tir-iodh agus I-Chaluim-Chille ’s an
fhior choimhearsnachd. Bkinig sg^ul “Blkr
nan Sguab” Maol-innis a Tir-iodh. Chaidh
I-Chaluim-Chille a losgadh seachd uairean,
agus air gach uair dhiubh sin dh-iomain a
ghaoth-an-lar,toit na leir-sgrios, thar cnocan
hiurach Mhaoil-innis. Bhiodh a naidheachd
fein an cois na toite do shluagh tr^ubhach
Mhaoil-innis. Bha i a’ giiilan chuca osnaich-
bais nam manach, a thuit anns a chath air
“Achadh-a-Bhaigh, ” a dion ionmhas
luachmhor na Mainistir, agus ar le6 mar an
ceudna gu’n cluinneadh iad gaoir ghoirt
nam ban a’ gul os cionn nam marbh. Mar
bu dual, ’nuair a thigeadh cunnart faisg air
laimh, mar so, rachadh an Chrois-taraidh
air feadh enuie is glacan Mhaoil-innis,
Rachadh cas-chrom, neo coran, a chur a
leth-taobh. Thigeadh claidheamh is targaid
a bharr nan stob, anns a bhalla, agus
chrioslaicheadh fir threuna iad fein a chum
cath. Air an lianaig ghuirm dh’altaicheadh
siad iad fein a siarsalachadh nan arm troma,
gus am faicte na f&thean uiseideach, ag
iomairt sios is siias fo chraicionn an gairdeine
ruisgte liithach, mar shlolagan fo
ghainimh na trkghad.
Bu trie a bu shaothair an nasgaidh an
t-saothair so, ach be km na faicill a bh’ann,
agus mar a bha fios aig sluagh na Gkidh-
ealtachd uile air an cosd fein, “cha b’e Ik
sealg nam fiadh, Ik a bhiadhadh nan con.”
Ach thkinig a Ik fein air Maol-innis mu
dheireadh, agus thkinig e air Lk Fheill
Mlcheil cuideachd, an uair a bha’n tlr mu’n
cuairt a’ gleidheadh an Ik shonruichte so an
annaladh na h-Eaglais agus mar a dh’kithn
an t-Aba an I-Chaluim-Chille e. B’e an
t-km de’n bhliadhn e cuideachd anns an robh
abachadh an fhoghair aig kirde; an uair a
bha’n duilleach air crupadh’s air cruaehadh,
adh, le’n oirean buidhe, air na craobhan, is a’
chuid diubh a chaill an greuma, air an
mheanglan air an do shnodh iad gle fhann
’s an earrach, a sranndail anns a’ ghaoith
mu bhun nan crann; an uair a bha’n smeur
dubh air an dris, ’s na cnothan ’nam
paideireanan, ’gan nochdadh fein air geugan
na calltuinn. ’Nuair a bha na h-achaidhean
coirce is e6rna air an glanadh, am bkrr gu
sgiobalta an sabhul ’s an iothlann, agus an
uair a chluinnte guthan nan oig-bhean, an
eoimh-shAirm ri fuaim na cloich-bhrath, an
uair bhiodhte mar bu ghnkth, a’dol an comh-
fharpuis fkach ciod e ’n tigh anns am bu
luaithe a dh’fhuinteadh an t-aran ur. Sud
an t-km anns an d’thkinig a Ik fein air Maol-
innis, an uair a bha na skibhlean Ikn agus
an sreud an eulaidh, an t-km a bha
fkbharach a chum creiche a thogail, mu’n
cuireadh doineann a’ gheamhraidh, stad air
siubhal cuain.
Dhuisg maduinn La Fheill Micheil
gu bbidheach air Maol-innis. Mu’n
d’thkinig a’ ghrian am folluis taobh thall nan
stixe binneineach, a tha ag ^irigh a uchd Tir-
m6r, bha toit chaisreagach mhin a’ dlreadh
ris an speur ghlan, o cheud teintean ’s an
eilein. Bha na cruinneagan a’ crathadh an
earasaidean ann an dorus gach tighe, agus
na fir a’ deasachadh an eideadhean fein ’sa
liomhadh am bucall, oir bu Ik saor an Ik so
a’ Maol-innis. Bu Ik saor e, agus bha
181
MAR A THAI NIG A LA FEIN AIR
MAOL-INNIS.
LE IAIN MACCORMAIC.
Choisinn seo a cheud duals aig Mod an Obain, 1920.
I.
’Nuair blia cuantan is caoil &ird an Jar
na Gaidhealtachd air an r^ubadh Je
dromannan daraich nan luingeas Loch-
lainneach cha robh moran foise aig
“tuath” no “toiseach” a bhiodh faisg a r
caol no cala, ann& an leigeadh na
h-iubhraichean mlllteach so a mach an
acraichean, ’s am paisgeadh iad an cuid
shebl. Bha cheana moran de na seann
teaghlaichean Gaidhealach, cuid a chinn fo
mh^in nan Dbmhnullach, is cuid a dh’&rich
suas air oighreachdan a bhuineadh aon uair
do Shean Mhainnisteir I-Chaluim-Chille, air
dol as an t-sealladh, is larlachan Loch-
lainneach le’n luchd-leanamhuinn, ’nan
suidhe ’nan ^itean. Dh’fhag an suidheach-
adh sin comharradh cainnt nam Fionn-
Ghall air muir is monaidhean na Gaidhealt¬
achd, air ainmean is sloinnidhean roinn
mh6ir de a sluagh, agus mar an ceudna air
an teangannan, bho’n cluinnte fhathast
glug-fhuaim nan comh-fhoghairean Loch-
lainneach “r” agus “1,” an km a bhi a’
bruidhinn an canain f&n.
Fhuair Maol-innis feith mhath bho luchd
nam bbgha ’s nan se61 baideallach, ged a bu
trie nach robh cadal a shluaigh ach glk
luaineach agus neo-shocrach. Bu trie a
bhiodh iad ’s an t-suidheachadh sin, oir cha
b’annamh le faoiltich na mara, an
garaidhean air cladaichean Innse Gall,
fhagail agus teachd air turusan spiiinnidh
do’n fhlor choimhearsnachd.
Bha Tir-iodh agus I-Chaluim-Chille ’s an
fhior choimhearsnachd. Bkinig sg^ul “Blkr
nan Sguab” Maol-innis a Tir-iodh. Chaidh
I-Chaluim-Chille a losgadh seachd uairean,
agus air gach uair dhiubh sin dh-iomain a
ghaoth-an-lar,toit na leir-sgrios, thar cnocan
hiurach Mhaoil-innis. Bhiodh a naidheachd
fein an cois na toite do shluagh tr^ubhach
Mhaoil-innis. Bha i a’ giiilan chuca osnaich-
bais nam manach, a thuit anns a chath air
“Achadh-a-Bhaigh, ” a dion ionmhas
luachmhor na Mainistir, agus ar le6 mar an
ceudna gu’n cluinneadh iad gaoir ghoirt
nam ban a’ gul os cionn nam marbh. Mar
bu dual, ’nuair a thigeadh cunnart faisg air
laimh, mar so, rachadh an Chrois-taraidh
air feadh enuie is glacan Mhaoil-innis,
Rachadh cas-chrom, neo coran, a chur a
leth-taobh. Thigeadh claidheamh is targaid
a bharr nan stob, anns a bhalla, agus
chrioslaicheadh fir threuna iad fein a chum
cath. Air an lianaig ghuirm dh’altaicheadh
siad iad fein a siarsalachadh nan arm troma,
gus am faicte na f&thean uiseideach, ag
iomairt sios is siias fo chraicionn an gairdeine
ruisgte liithach, mar shlolagan fo
ghainimh na trkghad.
Bu trie a bu shaothair an nasgaidh an
t-saothair so, ach be km na faicill a bh’ann,
agus mar a bha fios aig sluagh na Gkidh-
ealtachd uile air an cosd fein, “cha b’e Ik
sealg nam fiadh, Ik a bhiadhadh nan con.”
Ach thkinig a Ik fein air Maol-innis mu
dheireadh, agus thkinig e air Lk Fheill
Mlcheil cuideachd, an uair a bha’n tlr mu’n
cuairt a’ gleidheadh an Ik shonruichte so an
annaladh na h-Eaglais agus mar a dh’kithn
an t-Aba an I-Chaluim-Chille e. B’e an
t-km de’n bhliadhn e cuideachd anns an robh
abachadh an fhoghair aig kirde; an uair a
bha’n duilleach air crupadh’s air cruaehadh,
adh, le’n oirean buidhe, air na craobhan, is a’
chuid diubh a chaill an greuma, air an
mheanglan air an do shnodh iad gle fhann
’s an earrach, a sranndail anns a’ ghaoith
mu bhun nan crann; an uair a bha’n smeur
dubh air an dris, ’s na cnothan ’nam
paideireanan, ’gan nochdadh fein air geugan
na calltuinn. ’Nuair a bha na h-achaidhean
coirce is e6rna air an glanadh, am bkrr gu
sgiobalta an sabhul ’s an iothlann, agus an
uair a chluinnte guthan nan oig-bhean, an
eoimh-shAirm ri fuaim na cloich-bhrath, an
uair bhiodhte mar bu ghnkth, a’dol an comh-
fharpuis fkach ciod e ’n tigh anns am bu
luaithe a dh’fhuinteadh an t-aran ur. Sud
an t-km anns an d’thkinig a Ik fein air Maol-
innis, an uair a bha na skibhlean Ikn agus
an sreud an eulaidh, an t-km a bha
fkbharach a chum creiche a thogail, mu’n
cuireadh doineann a’ gheamhraidh, stad air
siubhal cuain.
Dhuisg maduinn La Fheill Micheil
gu bbidheach air Maol-innis. Mu’n
d’thkinig a’ ghrian am folluis taobh thall nan
stixe binneineach, a tha ag ^irigh a uchd Tir-
m6r, bha toit chaisreagach mhin a’ dlreadh
ris an speur ghlan, o cheud teintean ’s an
eilein. Bha na cruinneagan a’ crathadh an
earasaidean ann an dorus gach tighe, agus
na fir a’ deasachadh an eideadhean fein ’sa
liomhadh am bucall, oir bu Ik saor an Ik so
a’ Maol-innis. Bu Ik saor e, agus bha
Set display mode to:
Universal Viewer | 
Mirador |
Large image | Transcription
| An Comunn Gàidhealach > An Comunn Gàidhealach Publications > Deo-gréine > Volume 16, October 1920-September 1921 > (189) Page 181 |
|---|
| Permanent URL | https://digital.nls.uk/125656255 |
|---|
| Description | Leabhar 16, Mìos Deireannach an Fhogharaidh 1920 gu Darna Mìos an Fhoghair 1921 |
|---|---|
| Attribution and copyright: |
|
| Description | Monthly magazine of An Comunn Gaidhealach. Vol. 1, no. 1 (Oct. 1905)-v. 18, no. 3 (Dec. 1922). Scottish Gaelic and English. |
|---|---|
| Shelfmark | U.417 |
| Additional NLS resources: | |
More information
|
|
| Description | This contains items published by An Comunn, which are not specifically Mòd-related. It includes journals, annual reports and corporate documents, policy statements, educational resources and published plays and literature. It is arranged alphabetically by title. |
|---|
| Description | A collection of over 400 items published by An Comunn Gàidhealach, the organisation which promotes Gaelic language and culture and organises the Royal National Mòd. Dating from 1891 up to the present day, the collection includes journals and newspapers, annual reports, educational materials, national Mòd programmes, published Mòd literature and music. |
|---|---|
| Additional NLS resources: |
|