Books and other items printed in Gaelic from 1871 to 1900 > Iomradh air craobhsgaoileadh an t-soisgeil

566
EAGLAIS SHAOR NA H-ALBA.
[October 1, 1883-
ceann. Thug e fainear reachd a bhi air a thoirt a mach
'g a dheanamh fèin 'n a cheaun air an Eaglais, cho
maith agus air an Staid. B'e an t-atli cheum, reaclid
a' toirt air an ais nan Easbuigean, agus a' toirmeasg do
chùirtean na h-Eaglais coinneachadh, agus a' maoidh-
cadh priosain air aon air bith a labhradh facal an
aghaidh an atharrachaidh. Dhiùlt na ministearan na
h-Easbuigean aideachadh. Bha reaclid uime sin air a
thoirt a niach ag àithneadh dhoibh dol agus aonta nan
Easbuigean fhaotainn ri iad a churaail an sgireachdan,
agus na h-uile nach geilleadh do so, bha iad gus an
àitean a chall, gu bhi air am fògradh as an sgireachdan,
agus air am bacadh o f hritbealadh earainn air bith d' an
dreuchd. Dhiùlt ceithir cheud ministear aontachadh,
agus bha iad air am fàgail gun dachaidh ann an doimh-
neacbd a' gheamhraidh, direach mar a bha tuilleadh na
ceithir cheud air am fàgail aig àm tighinn a mach ar
n-Eaglais fèin ; agus air son an aon aobhair, — eadhon a
bhi diùltadh gèill do ughdarras air bith ach ughdarras
Chriosd ann an nithe spioradail. Dh'fhàs a' gheur-
leanmbuinn na bu teotha 's na bu teotha. B'e am bàs
do mhinistearan searmonachadh, b'e am bàs do'n t-sluagh
an eisdeachd. B'e am bàs do aon air bith conaltradh a
chumail le focal no litir ri aon a bha 'dol 'g an eisdeachd,
no biadh, no fàrdach a thoirt doibh. B eigin an coinn-
eamhan a bhi air an cumail ann an uaigaidheas nan
gleaun 's nam monaidhean, agus gu trie air a mheadhon-
oidhche. Lean so fad she bliadhna ficbead ; agus b'ioua-
adh mile a dh'fhuiling creachadh, agus priosau, agus bàs
re an "àm marbhaidh " so {"killing time'") mar a
theirteadh ris.
Anns a' bhliadhna 1688 thàinig atharrachadh righ
agus riaghlaidh. Chaidh Seumas, mac an dara Tear-
laich, a chur dheth 'n righ-chaithir, do bhrigh gu'm bu
Phàpanach e, agus gu'n robh e suidhichte air a' chreid-
imh Phàpanach a steidheachadh ; agus chaidh Uilleam,
prionnsa Gearmailteach a phòs a nighean, a ghairm gu
bhi 'n a righ. Fo an t-suidheachadh a rinneadh an sin
bha saorsa agus còirichean na h-Eaglais air an aideach-
adh, is e sin gu'm buin di a teagasg, a riaghladh, agus
a h-oideachadh, a ghabhail o Cbriosd agus 'fhacal.
Anns a' bhliadhna 1712 chaidh Achd na Pàtronachd
a thoirt a mach, a bha a' toirt o'n t-sluagh an còir air
am ministearan a ghairm. Anns an linn an dèigh sin
thàinig seargadh, agus geamhradh, agus has air an
eaglais, ged nach d : fhàg Dia e fein gun fhiauuisean.
Tre oibreachadh Achd na pàtronachd bha aithricheau
eaglais nan Seceders, — Erskhie, Fisher, Wilson, Mon-
crieff— air an co-eigneachadh gus an Eaglais fhàgail anns
a' bhliadhna 1733 ; agus ann an 1760 thàinig minis-
tearan eile mach, a shuidhich Eaglais an Relief.
Mudheireadh thàinig "Còmhrag nan Deich Bliadhna'
a thoisich ann an 1834, agus a cbriochnaich anns an
Dealachadh, ann an 1843. Ciod a bha aig bonn na stri
so? Bha an dearbh fhiiinn a tha aig stèidh gach teag-
aisg eile, — gur èigin gèill a thoirt do riaghailt Chriosd
mar cheann a roghainn air riaghailtean dhaoine. Ceum
air cheum (nach urrainn duiun an traths a leantuinn)
thàinig an Ard Chùirt Lagha an Dun-eidin gu còir
agradh air riaghladh ann an cùUean spioradail, agus
ciiirtean na h-Eaglais a cho-eigneachadh, no a bbacadh
a thaobh nithean a tha an taobh a stigh d' an criochan
fèin, mar tha searmonachadh an t-soisgeil ; òrduchadh
mhinistearan agus sheanairean ; smachdachadh air son
mi-ghniomh : solar a dheanamh air son àitean feumach, le
ministearan agus seiseanan a shuidheachadh os an ceann ;
agus còir mhinistearan air riaghladh, cho maith a's air
searmonachadh, le an aideachadh mar bhuill ciiirtean
eaglais. B'e a' cheisd, cha'n e pàtronachd a mhàin, no
gu h-àraidh, ach an t-seann cheisd, "Co a's ceann air
an Eaglais — Criosd no uacbdranachd aimsireil?" An
gabh sinn am Biobull, no reachdan luchd-lagha mar
riaghailt? Thug na ministearan agus an sluagh a
thàinig a mach o cheann dà fhichead bliadhna am
freagradh do'n cheisd, cha'n ann am facal a mhàin, ach
ann an gniomh. Cha b'urrainn doibh a bhi dileas do
onair Chriosd agus do chòraichean a shluaigb, agus
fuireach an ceangal ris an Staid na b'fhaide. Uime sin
sgaoil iad an ceangal, agus thug iad suas na b-uile
sochair aimsireil a bha f uaigbte ris. Mar so chathaich
agus dh'fhuiling, seadh, agus thug iad buaidh fo'n aon
bhrataich fo'n do chog fianuisean Chriosd ann an
Albaion anns na linnean a chaidh seachad, agus air am
bheil an sgriobhadh " Air son cbraichean crùin an
Fhir-Shaoraidh."
o
AE TEACHDAIEEACHD CHEIN.
SOIKBHEACIIADH 's H-INNSEAN-AN-EAR ANN AN
DEICH BLIADHNA FICHEAD.
Tela an àireamh sluaigh a thafo riaghladh Bhreatuinn
's na h-Innsean air fàs gu còrr 'us dà cheud-gu-leth
muillean (254,000,000) ; agus a dh'aindeoin gach gort
agus plàigh, tha am fàs an lionmhorachd suae ri