An Comunn Gàidhealach Publications > Gaidheal > Volumes 44--45, January 1949--December 1950

ceatharnaich a bu chalma ’s a bu cholgarra
a bha ri am faotainn an Uibhist mu Dheas.
Air tr&igh oidhche chaidh iad thar faodhail
a’ Ch&rnain agus bha iad thar Faodhail
’Ic-an-Aoidheir ’s troimh ’n Chaigein mun do
thill an sruth, agus mu ghlasadh an latha
rainig iad C&irinnis.
Nuair a ghabh Dbmhnall ’s a chuid ghillean
beachd air staid a’ bhaile thuig iad gu robh
na creachadairean fhathast gun fhalbh agus
dh’fholaich iad iad fh&n ann am f&the am
Tsraighe a’ bhaile.
Air do’n latha soilleireachadh gu math
mhothaich iad gu robh barrachd cuideachd aig
Taigh-a’-Chnuic ’s a bu ch6ir a bhith ann,
agus thuig iad c6 a bha aca.
Thilg Dbmhnall M6r saighead agus le6n
e fear dhiubh. Leis an ath t6 leag e fear eile.
Ghabh cuideachd Taigh-a’-Chnuic an t-eagal
agus thuirt fear dhiubh ri a nkbaidh. “ Tha mi
air mo mhealladh mur ann bho Ikimh Dbmhnaill
Tc lain ’Ic Sheumais a th&inig na saighdean ud,
agus gu flrinneach, mas ann, tha latha dubh
air thoiseach oirnne.”
Cha robh iad fathast gl£ chinnteach c6 an
Airde bho’n tkinig na saighdean, ach ’s e an
rud a rinn iad, thionndaidh iad na ceithir
Tjuidhnean le an aghaidhean gu ceithir krdaibh
an adhair, agus an uair a th&inig an treas
saighead thuig iad gur ann o’n &irde an ear-
thuath a bha na saighdean a’ tighinn.
Cho luath agus a bha aca, bhriichd iad a
sios an cnoc. Cha bu luaithe a thekrn iad le
mala a’ chnuic na thuirt Mac Iain ’Ic Sheumais:
“ A nis, ’illean, ma rinn sibh riamh e, deanaibh
an diugh e, oir tha mi faicinn gu bheil triiiir
aig gach fear agaibh ri a chur mu Fir.”
” Ma th&,” fhreagair na gillean, ‘‘chan
fhad a bhitheas!”
Bha na Domhnallaich cho ealanta air a’
bhogha is gun tug iad tanachadh maith air na
Lebdaich mun do chrom iad ach gann le
bearradh a’ chnuic. Nuair a dhlhthaich na
laoich ud r’a chbile chluinnte fuaim am
buillean fad air astar.
De’n d& fhichead Lebdach cha do thkrr' as
ach an dithis. Thuit cbch gu Ibir ach an
ceannard—Mac Dhbmhnaill Ghlais—anns an
t-sabaid. Theich esan as le a bheatha. Thug
Mac Iain ’Ic Sheumais teann-brdugh gun a
mharbhadh air chor sam bith, ach, nam bu
chomasach e, a ghlacadh beb.
Chaidh an laoch ud dlhth air di mhile mun
tkinig fear de shaighdearan Mhile Iain Tc
Sheumais suas ris air trbigh a’ Bhaile-Shear.
Ged a bha an dithis aca air an lebn gu dona
roimhe siud, thug iad deannal nach bu bheag
air claidheamhaireachd. Cha tugadh Mac
Dhbmhnaill Ghlais suas agus an deb ann, ach
bha e ag gabhail iomain-chiiil gus mu dheireadh
an deachaidh e a mach air a’ mhuir thun na
duilleige.
Ged a bu toil leis an fhear eile a ghlacadh
beb a reir brdugh a mhaighstir, an uair a
thbisich an s&ile ri dol anns na lotaibh aige,
dh’fhbs an fhoidhidinn aige goirid agus le
aon sbthadh de’n chlaidheamh chuir e crioch
air anns a’ bhad an robh e ’na sheasamh agus
dh’fhhg e marbh air an oitir e. Their muinntir
Uibhist “ Oitir Tc Dhbmhnaill Ghlais ” ris an
oitir ud gus an latha ’n diugh. Neach sam
bith a ghabhas an trkigh a dh’ionnsaigh a’
Bhaile-Shear, nach faod e a faicinn?
Chaidh na cuirp aig na Lebdaich a thiodh-
lacadh far an do thuit iad, agus canar
“ Leathad-a-Bhuailte ” ris an bite gus an latha
’n diugh. Chaidh na cinn a thoirt diubh agus
an cur ann an uinneagaibh Teampull na
Trlonaid, far a bheil cuid diubh, is rnaithte,
ri am faicinn fha'thast. Anns a’ bhliadhna
1924 shealladh do’n sgrlobhaiche claigeann
Mhic Dhbmhnaill Ghlais, a reir beul-aithris,
agus gu dearbh, ma bha an cnbimhneach ud
’na eisimpleir air meud a’ ohbrr de’n cholainn.
’s e flor churaidh a bha am Mac Dhbmhnaill
Ghlais.
Chan ’eil eachdraidh ag innse dhuinn meud
an bireimh a thuit de na Dbmhnallaich anns
an t-sabaid, ach faodaidh sinn a bhith gle
chinnteach gun do thuit a’ chuid bu mhotha
diubh. Tha e air aithris gu robh an fhbithe
daite le fuil nan laoch agus ’s ann mar sin a
fhuair i an t-ainm a lean rithe.
Chaidh Mac Iain Tc Sheumais a lebn gu
dona le saighead a chaidh an tiughad na
sliasaid aige. Bha e ’na shlneadh air leathad
a’ chnuic agus fear d’a ghillean a’ toirt an
aire dha. Cha robh dada gus an cual an dithis
aca eubha—neach ag larraidh an aiseig bho
thaobh Ghramasdail am Beinn-a-Faodhladh.
Feumaidh gu robh sgal anabarrach aig an
neach ud nuair a rachadh aig duine air a
chluinntinn air Leathad-a-Bhuailte an Cbir-
innis. Ach, co-dhiubh, chualas e, agus grad
dh’aithnich Mac Tain Tc Sheumais eubha Nic
Coiseam—ise a oha deanamh gniomh mbthar
ris agus a thug e d Caisteal a’ Chamuis an
Sldibhte gu seilbh a ghabhail air Filean
Aoraisgeidh mu dheas.
Tha e coltach an uair a thuig Nic Coiseam
an turus air an deach Dbmhnall M6r gun do
ghrad lean i e. Bu mhath dhbsan gun do
lean, agus b’ann gu a bheatha a r.hibhaladh
a chuir e an gille a bha toirt an aire dha chum
a toirt thar an aiseig.
Nuair a rbinig i an t-bite’s an robh “ laogh
(an corr air t.d. l§4)