Skip to main content

‹‹‹ prev (1)

(3) next ›››

(2)
TWO
SRUTH, Di-ardaoiln, Imh latha de’n Damhar 1970
DI-ARDAOIN, Imh LATHA DE N DAMHAR 1970
THURSDAY. 1st OCTOBER 1970
AM MOD
THUBHAIRT Mac Mhaighstir Alasdair gur e crioch araid
do each cainnt ar smuaintean fhasmhor a phantachadh n
cheile. Ciod is cnioch araid do’n Mhod, ’se sin am Mod
Naiseanta. A bharrachd de tha e deanamh? ’Sa cheud ool a
mafch feumar cur an ceill gur e ni sonnruichlte, gun bharr
an Alba a tha anns a’Mhod, ach air a shon sin ’s air fad
chaneil aobhar sam bith nach gabh e leudach is leasachadh.
A reitr coltais tha am Mod ri bhith leigeil oidhirpean
A’Chomuinn Ghaidhealaich airsom na bliadhna chaidh
seachad, a thoirt am follais ris a t-saoghal an neart a th’
anns a’chianan agus an uidh aig an fheadhainn a tha n
lathair ’nan dualchas. A bheil e deanamh seo gu siubhlach
druidhteach? Am bitheadh am Mod mar a tha e as aonais
an ludhd ionnsachaidh agus an luchd leanmhainn /
Bheil e air fas tuilleadh is coltach ri feis airson luchd turuis
is chan aim a bhith a sgaoilidh, is breithneachadh is
(cnuasachaidh, is tlachd, is fealla dha co-cheangailte ri
staid a’ chanain is ri rannsachadh is leudachadh dualchais?
Bheil am Mod air fas mothas gaolach air airgead? Bheil
cus nirt is spaim ’ga chur ann an truiseadh airgid air a
shon? Rheil An Comunn Gaidhealach a’laighe tuilleadh ’sa
chor air taic an aingil seo? Bheil seo a’leigeil is a’tarradng
am follais cus sanntachd airgid roimhne s na dheidh? Bheil
e ’na bhuaidh laidir gu leoir airsiom duthaiph — carson
nach leig na siorrachdan le clann tighinn chuige mur bi
iad ann am buidheann mar choisir? Carson a tha Siorrachd
Inbhirnis, Dun Nirt na Gaidhlig, a’toirt an tuarasdal bho
fharpaisich. Carson a tha an teanntachd seo ann? An
abradh a’ cheart leithid ri neach a 'tha dol ri Feis Dhun
Eideann? Leis an sin, bheil e iomchaidh radh nacheil gu
leoir a’bhuaidh aig a’Mhod air an duthaich. Bheil e ceart a
radh nacheil am Mod a’deanamh uiread ’sa b’urrain da?
Cha robh An Comunn agus am Mod ach na
phaisde ann an 1892; tha e nis ’na lan inbheach. Bheil an
t-inbheach cho laidir ris a’phaisde?
SRUTH IN THE NARROWS
WE take this opportunity to acknowledge all our readers
who have 'written in to express their feelings about the
possible future of SRUTH. Those of us who are closely
involved in the production of the paper have been con¬
siderably strengthened by the support offered to keep
SRUTH in its present form.
Everything, however, does reduce to a fundamental
issue of money. An increase in the cost of SRUTH to 1/-
has been proposed, which would considerably reduce the
annual deficit of some £2,500. But would we lose some
readers on this account ? The postal charges are increasing
to a crippling level early in 1971 which would add to the
general cost of a copy of SRUTH.
Increased readership, of course, has the double effect
of reducing the cost of printing each copy of SRUTH and
increasing the general income. An all-out effort to increase
readership could be accepted as a minimum-cost activity
by our readers and supporters for which we (could supply
material to interest potential readers.
There is an increasing pressure on us to maintain
SRUTH at all, costs, financial and otherwise. But An
Comunn Gaidhealach, the supporting organisation, has no
bottomless purse. Could perhaps, a rationalisation of An
Comunn’s expenditure yield a sufficient sum which could
subsidise the paper ?
It has been said repeatedly that the advances made on
behalf iqf Gaelic in these past five years, since a full-time
Director was appointed, have far exceeded any made since
An Comunn was founded in the 1890s, viz: An Cruinne,
SRUTH, Club Leabhar, the Gaelic Information Centres, a
10-day National Mod, repnesentation in the Western Isles,
A Mod Bill, grlants for the Gaelic Books Council, the
Gaelic Schoolbooks Council and many others.
All these are necessary, they are all foundation-stones
for expansion and development. It would be more than a
pity if any of these were to fall by the wayside from lack
of support, or support being directed into less-relevant
channels.
We ask ourselves many times: It is all worth it ? For
the material gain is often nothing or little, considering the
amount of voluntary effort, time and even cash Which flows
into the Gaelic movement without these ever being recorded
in Annual Reports.
The answer has even been, is, and will always be: If
any culture can survive two millenia and still be vigorous
and masculine enough to enhance one’s intellect and
strengthen one’s philosophies to the extent of creating a
deep satisfaction with life, whatever its pressures, then
it is worth saving. And one does not need a knowledge of
Gaelic, the ooatpeg of the culture, to assimilate its worth
and substance.
For Gael and learner alike: An rud is fhiach a ghabhail,
’s fhiach e iarraidh.
LITREACHAS IS ALBA
XHA sinn air faicinn gu sin na tha mi ag radh: feum- docha nach eil ar paisdean a’
1 bheil iomadh sgriobhdair aidh sinn feuchainn cothrom faighinn dad de bhardachd ar
agus bard an Alba an diugh a thoirt do’n oigridh an da duthcha ach duanan beaga
fein a ’cur Gaidhlig is Gall- chuid ’san sgoil agus ’san oil- faoine mu ’sair fingers’ agus
Beurla (no Albais) air obrai- thigh, an dileab litreachail an leithid, agus, cho fad’s is
chean cho oirdheirc agus a ioma-dhaithte a leughadh, oir urrainn dhomh fhaicinn, tha
chunnaic duine an canain sam bhiodh sin a’ toirt buaidhean doighean-fhoghluim air an
bith; bardalchd is aistean nach math do ’n mac-meanmna cuir air 'Chois am bochdainn
eil idir Albannach a mhain, cruthaichail. Is e mo bharail sinn a’ mheudachadh. Tha e
ach eadamaiseantach. Leugh iongantach cuideachd, gu
sinn obair Uisdean Mine bheil gadh leisgeil faoin a
Diarmaid an Albais, is obair i ITilloam Naill tll*& a mach bhuapa air son
Shomhairle Mhic Gilleathan UlllCdlli lie ill arn borbachd-san, air a slug-
an Gaidhlig, is obair Dheorsa adh suas gun argumaid ged
Caimbuel Hay ’san da chuid. nach gabh e idir rannsachadh.
Tha deagh fhios agam cuid- gu bheil ar feumhan litreach- Dh’fnuiling Gaidhlig agus
eachd gu bheil sgriobhadairean ail an Alba na ’s beartaiche Albais fo’m barail gu bheil
againn nach do sgriobh dad na tha iad an ait’-eile dhe’n foclan agus phonologachd mar
riamh ach a mhain ’s a’Bheu- Rioghachd Easaonaichte, ach suaitheantas air inbhe is
rla Shasunnach, agus a rinn a dh’aindheoin sin, is gle buaidhean dhaoinne, agus an
obair mhath innte. bheag a gheibh ar paisdean seorsa inntinn a tha ’nan
Chan e mo mhiann an seo dhiubh ’s na sgoilean Alban- cean. Their feadhainn gu bheil
connspaid ai chur air Chois le naich, agus e gle dhoirbh d’ar grunnd an diugh air son nan
fear sam bith mu dheidhinn lu'chd-teagaisg uaidh a dhean- criteria socialaich, mu’s fhaich
an canain anns am bi e a’ amh air na rudan sin le bean- sin ar meorachadh, ach am
sgriobhadh; chan urrainn mi nachd an riaghaltais. barail gu bheil doighean-cain-
britheamhnas a dheanamh air Tha litreachas a bhuineas nt mar sanas gasdachd-inn-
sin ach a mhain mo bharail a do Alba air a’sgriobhadh ’sa tinn, tha sin cho suarach agus
thoirt seachad mu bhuaid- Chanain Breatainneach (sean a bha e riamh.
hean na h-obair. Chuimreach), sean - Ghaidhlig Cha mhor nach deachaidh e
Ach feumaidh sinn fanear litreachail, Laduinn, Albais, a chuimhne ar daoine gu
a thoirt do na canainean Gaidhlig agus Beurla, ach cia robh an da chuid Gaidhlig is
tha againn an diugh, agus a meud daoine a tha eolach Albais air an cleachdach coig
bha againn an de Feumaidh orra, a’ gabhail a stigh an ceud-bhliadhna air ais am
sinn a bhith faicilleach ar fheadhainn a chanas iad fhein measg nam maithean agus
dualchas litreachail a theag- daoine-foghluimte? Chan fha- anns na cuirtean.
asg do na h-6igridh, ma bhios igh na cloinn fiu eadarthean- (Tha tri canain againn fha-
sinn ag iarraidh sruth Alba- gachadh bu Beurla dhe’n thast, a dh’aindheoin miann
nnach a chumail beo. Nuair stuth a sgriobh an sinnsrea- nam “Beurladairean,” agus is
a tha duine de mo leithid a' chd-san. Tha e mar gun robh gle fhurasda an cluinntinn air
bruidhinn mar seo, is triic a ar luchd-riaghlaidh, Cho fad’s bord bata-aiseig ’san taobh
gheibh e caineadh gu chul a a tha sinn a’bruidhinn mu siar. .Agus an aon rud a dh’
dhroma bho ’n fheadhainn a fein-leirsinn ar paisdean, a’ fheumas siinn a dheanamh, is
tha a’creidsinn gu bheil e car deanamh cinnteach nachbiodh e sin a bhith a’ coimhead air
sgireachdail. Their iad gu aca ach seorsa faoin-dheilear- ciiisean mar a tha iad an diugh
bheil ART cruinne-farsuin- achd Bheurla a tha ’gan mus bi cothrom agaonn leasa-
neach agus eadamaiseantach. smurachd gu leir nuair a tha chadh a dheanamh. Tha e gu
Cha bhithinn a’ dol an agh- iad a’ feuchainn a bhith deas- tur gun fheum cron a chuir
aidh sin, ach co an duine chainnteach mu’ aite ’san air duine air sgath a dhoigh-
dhiubha chuireas stad air domhain. chainnt. Gheibh na paisdean
Beurla air sgath eadarnaisean- Gia mheud paisde s na sgoil- an canain ’san tigh, agus anns
tachd? Is e mo bharail gum ean Lodainn a chuala riamh na sgoilean far an deachaidh
biodh an saoghalgle bhochd mu ’n Gododdin, air a sgrio- an cuir nuair a bha iad ach
nan robh Petrarch, Shakes- bhadh le bard Ceilteach ’nan gfe bg- Cluinnidh sinn iomadh
peare, Goethe air sgriobhadh duthaich fhein mu 600 AD? doigh-chainnt an Alba, a Ir¬
an obraichean an seorsa cha- Cia meud paisde an Alba an uile run bho “Received Pro-
nain chumanta. A bhith dol diugh a leugh sreath dhe bar- nunciation” troimh Beurla
na’s fhaide, mur an robh an dachd Henrysoun, no Dunbar? Stannartaich Albannach gu
fheadhainn sin breugach, Cia meud dhiubh a Glaschu ruig Gall-Beurla (no Albais)
bhiodh iad air lorg canain ur a chuala riamh mu Contighe- cho math agus na dualchainn-
los gum faigheadh iad mu arn no Lailocen, no mu Mher- tean Gaidhlig. An rud bu
sgaoil a slabhruidhean na lin no Ryllerch a Srath-Chlu- choir dhuinn a dheanamh, is
Beurla. aidh? Cia meud de chloinn e sin beagan thuigsinn a chuir
Chan eil duine bed a bhru- Ghaidhlig a chuala, ’nar an ceann muinntir na h-
idhneas Beurla Uilleam sgoilean na diugh, aon sgeul Alba air gadh canain a tha
Shakespeare, Albais Dhun- mu Fhionn, ged a chaidh an ajr a bruidhinn an Alba. Chas
bar, no Gaidhlig Aithbhreac innseadh leth-cheud bliadhna e’l sm direach cho doirbh
inghean Coirceadail, ach chan air ais an Cinn-tire? Chan eil a§us a fha feadhainn a’ creid-
eil sin’na aobhar math dhuinn na thuirt mi ’na chuis-gaire sinn. Tha buaidh air sin aig
gum bitheamaid gu tur ain- idir. Ma theagasgas sinn mun feadhainn de na paisdean mar
eolach air na sgriobh iad. Tha Each Troidh, no Alfred agus fha-
paisdean na tri chanain seo no Bonnaich, chan eil leisguel Ma fha duine Albannach
beo is laidir ’nar measg fha- againn air son ar cuir Fionn ann. a ;fha deonach air each-
thast. An iomadh aite an agus Deirdre chun an t-siteig. rdaidh is dualchas a dhuthcha
Alba an diugh, chan eil ann am agus ma bhios an ceartas aig thuigsinn, feumaidh e oidhirp
Beurla Morach canain nan Beowulf, carson nach fhaigh laidir a dheanamh air faighinn
urramaich mora mora, nach Cuchulainn an aon cheartas comasachd anns a’Ghaidhlig,
eil idir a’beantuinn air cridhe ud? Feumaidh cothrom na alnn Albais, cho math agus
no mac-meanmna ar daoine. Feinne a bhith aig an Fheinn Beurla. An fheadhainn a tha
Cha bhith Sassunach a’tuig- cuideachd. Nuair a cheachdas dol a theagasg ’san Oilthigh-
sinn Albais Buchan mur eil MaicDiarmid dealbhan a sgeul- ean na h-Alba air litreachas
e air sort fuireach an sin blia- achd Cheilteach ‘na’ bhard- Albannach. feumaidh iad ran-
dhna no dha, agus, ’san taobh- achd aige, cia mheud dhinn an nsachadh na’s doimhne a
siar agus anns na h-eileanan, Alba? Naoh dligheach gum dheanamh. Gun teagamh,
is e Gaidhlig canain obair-an- biodh cothrom aig ar daoine bhiodh an gnothach sin moran
latha. 6ga freumhan-inntinn a chuir na b’fhasa nan robh iad a’
Chan eil a leithid de dhan- sios ’san fhearann an litreach- faighinn cothrom air sin aig
adas agam comhairle a thoirt ais fhein? a’ cheud dol-a-mach anns na
seachad ciamar is urrainn do Tha dileab oirdheirc de sgoilean. Feumaidh sin a
dhaoine canain ’sam bith a bhardachd is seanchas againn, bhith cuidhteas am barail
bhrosnachadh an aite far a alch chaidh beul-sios a chuir sgireachdail a chuireas duine
bheil i mar ohainnt-mhathair- oirre air sgath cuilbheartan a gu “sonruicheadh” (gabhaidh
eil; chan eil sin an cuspair air chuireas dualchas Sasunnach nio leisgeul!) an aon seorsa’
a bheil mi a sgriobhadh. Is e aira dhart oirnn gun dail. Is (Continued on page 8)