An Comunn Gàidhealach Publications > Gaidheal > Volume 43, October 1947--December 1948

14
AN GA1DHEAL.
An t-Samhuin, 1948.
steach orm. Anns a’ bhliadlina 1426 thainig mac
ceann-cinnidh Chlann Chamslxroin do’n GhalldacM
agus blia e air annlachadb mar Easbuig Ghlaschu.
Bbo’n ocbdamb linn deug air aghaidh tboisich na
Gaidheil air an ratbad do’n Ghalldacbd a ghabbail,
cuid do bhrigb’s gu robb iad air an sgapadb agus cuid
a db’iarraidb an loin am measg smuid a’ bbaile mboir.
Bu truagb an easbbuidb is am fulangas a bb’ann.
Cba b’i oiteag chubbraidb nam beann a bba iad a’
tarraing ’nan cuinneinean, agus cba b’i a’ cboinneacb
gborm mbaotb a bba fo an casan, agus cba robb
breac anns an linne no cearc-fbraoicb air a’ mbonadb
a cbumadb biadb riutba. Chaill an siol an canain
dutbcbasacb is am beul-aitbris, agus b’e an t-ainm
a mbain a bba cur am follais an aite as an tainig an
sinnsirean an toiseacb.
B’ann anns a’ bbliadbna 1725 a cbaidb a’ cbeud
Comunn Gaidbealacb—an Comunn Botbcbanaineacb
— a cbur air bonn, agus bba an comunn sin agus
iadsan a lean ’nan cul-taice do iomadb Gaidbeal bocbd.
Aig an am sin bbatar ag cur sios air a’ Gbaidblig anns
na bailtean agus, gun teagamb, b’i a’ Bbeurla
Sbasannacb a’ cbainnt a b’fbeumaile.
Re an letb-cbeud bliadbna a db’aom tba muinntir
na Gaidhealtacbd air fas nas sealbbaicbe, acb, air a
sbon sin uile dbetb, tba na bailtean mora a’ slor-
tharraing na b-6igridb bho na gleanntan is na
b-eileanan.
A tbuilleadb air sin, uidb air n-uidb tba aireamb
nas motba de na Gaidbeil a’ fagail an dutbcha. Mur
’eil sinn comasacb air stad a cbur air a’ cball seo, de
db’eireas do ar canain? Is ann anns na glinn is na
b-eileanan as fbearr a db’eireas i; is ann an sin a
mbain a bbios i slan is lutbmbor.
Rabhadh.
Am faigb a’ Gbaidblig bas anns na bailtean mora ?
Tba ar ceilidbean matb agus ro-mbatb, agus is mor
an obair a tba iad a’ deanamb, oir is ann an sin a cbl
sinn na daoine fialaidb a tha bruidbinn an seana
cbanain agus a tha deidheil air na seann brain. Acb a
bbeil sinn ag cumail ar canain beb ? A bbeil sinn ’ga
bruidbinn agus ’ga teagasg ? Tba cuid ann an
Glaschu a tba deanamb an dleasnais, acb tba cuid
againn nacb ’eil. Cluinnidh sibb iadsan ag gabbail
brain, ach facal Gaidhlig eile cba tig as am beul. Gu
dearbb tba iad ann ’nar measg a tba cumail a macb
gur e fonn-cbadail a’ bhais ris a bbeil sinn ag
eisdeachd. Cban e sin mo bbeacbd fhein. Nuair a
cbuireas sinn cebl ri ar canain tba sinn ag cur ailleachd
ritbe ; agus tha mi lan chinnteacb gu bheil iomadb
duine ’nar measg air an la an diugh a tba ag ionn-
sacbadh na Gaidhlige do bbrigb nan bran a chuala e.
De ghabbas deanamb air chor ’s gum faod sinn
dileab luacbmbor ar n-atbraicbean a cbumail air
mhaireann ? An bine gun a bbitb fada bitbidh sinn
tuille’s anmocb mur dean sinn tbiseacbadb gun dail.
Chan fbaod sinn a bbith neo-cburamach, oir tba bitb
is beatha na Gaidhlige an lamhan muinntir na
Gaidhealtacbd.
Tba cuid ann a tha ag radh nach ’eil feum anns a’
Ghaidhlig ; gu bbeil a litreachas suaracb ; gu bheil
i duilicb a b-ionnsachadb ; nacb ’eil i freagarrach do
gbnotbaicbean mar a tha iad air an la an diugb ; agus
mar sin air adhart. Acb a’ cbanain a tba na leanaban
ag ionnsachadh gacb latba anns na b-eileanan, cban
urrainn dith bhith cho duibcb ma bbios ar dbigbean
teagaisg ceart agus ma tbbisicbeas sinn aig an aois
cbeairt. A tbuilleadb air sin, tba clann bbeaga ag
ionnsacbadh da chanain anns an Olaind, anns a’
Cbuimridb, ann an Lochlann, agus ann an iomadb
dhthaich eile san Eorpa. ’Nam bbeacbd fhein is
coir dbuinn a’ Ghaidblig a tbeagasg do’n chloinn
bbig anns na sgoilean beaga cbo matb ri anns na
b-ard-sgoilean.
Acb tha car eile air an adbairc. Ciod e am feum air
seo mur fan ar cairdean anns a’ Ghaidhealtachd ?
Car son a tba iad ’ga fagail ? Tba fbios gu bbeil iad
ag iarraidb teacbd-an-tir nas fbearr, acb tba iomadb
rud eile a dbitb orra. Bba la ann nuair a bba scan
agus 6g ’nan suidhe timcbeall a’ ghealbbain fo sbolus
a’ chruisgein. A muigb dh’fhaoidhte gum biodb fead
air a’ gbaoitb gheamhraidh agus an cuan siar a’ slor-
bbualadb air an traigh ; acb a stigb gheibheadh tu
maise agus cridbealas, an toimhseachan agus an
t-ur-sgeul, an t-6ran agus an dannsa.
Acb is ann fior ainneamb anns a’ Ghaidhealtachd a
chluinnear sgeulan ’gan innseadb an diugb, no duain
no dain ’gan seinn. Tba na laithean sin air dol
seacbad. Cban ann anns na nitbean sin a tba daoine
ag gabhail tlacbd oir tba an saoghal ag atharrachadh
agus sinne combla ris. Cba teid na Gaidbeil air ais
do’n gbleann fhasail, do’n mbonadb shamhach, do
“ eilean beag donn a’ chuain,” mar a tba gnotbaicbean
an diugb.
Deagh Dhochas.
Acb tba dochas againn gum faic sinn beairteas is
soirbbeachadh is sonas anns a’ Ghaidhealtachd
fbatbast, agus gun cluinn sinn a ritbis gairdeachas na
cloinne bige, fuaim an uird air an innean agus gliongair
an oir. Fbad’s a tba iasg anns a’ cbuan, caoraicb is
spreidh air a’ mbonadb, lucbd-turuis air na
ratbaidean-mora, agus cumhachd-uisge anns na
b-aibbnicbean, cban ’eil aobbar againn a bbitb gun
docbas, ma bhios againn luchd-stiuraidh glic is
gnlombacb.
Anns an eadar-am cumaibb bbur canain bed
a reir bbur dleasnais, air cbor ’s gum faigb i a
h-aite cotbromacb anns na laithean air tboiseacb
oirnn. Cban ’eil an Comunn ’na thamh ann a bbitb
cumail coir na Gaidhlige a suas, ach tba a bitb agus a
beatba gu mor an lamhan ar muinntir fein ; agus ciod
a gbabhas deanamb ma bbios iad eascairdeacb no
neo-churamach ? Tha cairdean againn ann am
pailteas—iadsan a tba ag craobb-sgaoileadb ar canain,
iadsan a tba ’ga teagasg, agus iadsan a tha ’ga
b-ionnsacbadh.
Sgoilean Ghlaschu.
Tba aon ni gu b-araidh a b’aill learn a tbogail. Is e
sin an t-aite a tbugadh do’n Ghaidhlig ann an sgoilean
Ghlaschu. Tha sinn fada ann an comain luchd-
riagblaidh a’ bhaile a thug an cotbrom seo dbuinn,
agus, gu seacbd sdnraicbte, tba sinn a’ moladb nam