Aithrisean Naidheachd

Tha aithrisean naidheachd no ‘aithriseachd’ a' ciallachadh:

1[ainmear] Aithrisean naidheachd leis na pàipearan-naidheachd agus na meadhanan craolaidh.

1.1 A bhith ag aithris ann an dòigh fhìrinneach, ann an riochd naidheachd, ann an leabhar no teacsa eile.

Anns an earrainn seo, tha sinn a’ coimhead air mar a chaidh aithris air an Iolaire aig an àm. Dè tha eadar-dhealachaidhean ann an aithrisean a’ sealltainn dhuinn a thaobh nam beachdan a bh’ aig daoine aig diofar amannan a thaobh a bhith ag aithris air agus a bhith a' faighinn aithris air naidheachdan? An do dh'atharraich na beachdan sin bho 1919?

Ag aithris air mòr-thubaist

San latha an-diugh, gheibh sinn cunntasan mionaideach anns a’ bhad air tachartasan ann an àite sam bith san t-saoghal bho dhaoine a bha an làthair. Nuair a tha na meadhanan ag aithris air tachartasan mar seo, thèid co-dhùnaidhean deasachaidh a dhèanamh mu na rudan a bu chòir a chur ann agus na rudan nach bu chòir a chur ann. Faodaidh daoine coimhead air tòrr dhiofar thùsan fiosrachaidh (earbsach no gun a bhith cho earbsach) gus na co-dhùnaidhean aca fhèin a dhèanamh.

Gu h-eu-coltach ris mar a tha cùisean an-diugh, fhuair daoine aig toiseach an 20mh linn am fiosrachadh air fad aca bho phàipearan-naidheachd agus bho aithisgean riaghaltais oifigeil. Seo dà earrann a-mach à aithrisean mu chall na h-Iolaire:

Bho ‘Ghaiseat Steòrnabhaigh’, 5 Faoilleach 1919:

‘Cha dìochuimhnich duine sam bith a tha beò ann an Leòdhas an-diugh a’ chiad latha den Fhaoilleach 1919 agus bidh daoine bho na ginealaichean ri teachd a’ bruidhinn mu dheidhinn mar an latha as duirche ann an eachdraidh an eilein, oir air an latha sin, fhuair 200 de na fir as fheàrr agus as treasa againn bàs air an stairsnich aca fhèin ann an suidheachadh fìor bhrònach. Tha an tubaist uabhasach aig Tolm air madainn Latha na Bliadhn’ Ùire air a h-uile dachaigh is cridhe ann an Leòdhas a bhogadh ann am bròn nach gabh mìneachadh. Chan eil faclan ann airson cho dona ’s a tha an cràdh, an dòrainn agus an t-eu-dòchas a tha a’ mhòr-thubaist seo air adhbharachadh. Ma smaoinicheas tu air a’ chearcall de luchd-dàimh air an toir call fiù 's aonan de na balaich ghaisgeil seo buaidh, agus an uair sin, ma smaoinicheas tu air cearcall mar seo airson gach duine a chaidh a mharbhadh, agus an uair sin air na cearcaill seo a’ dol thairis air a chèile uair is uair gus am bi an t-eilean air fad - gach taigh is teallach air an còmhdachadh leis an duibhre as doimhne.’

Bhon ‘Albannach’, 6 Faoilleach 1919:

‘Chan eilear a' smaoineachadh air dad eile san eilean fhathast ach a-mhàin a’ mhòr-thubaist uabhasach a thachair faisg air Steòrnabhagh. Tha bailtean Leòdhais mar bhailtean nam marbh. Chan eil duine sam bith a’ dèanamh obair àbhaisteach sam bith ach na rudan nach gabh seachnadh. Tha dachannan an eilein làn de dhaoine a’ caoidh nam marbh - bròn nach gabh fhurtachadh. Cairtean ann an sreathan beaga de dhà no trì, le ciste-laighe air gach tè, air an t-slighe bhon mharbh-lann tro shràidean Steòrnabhaigh gu baile beag air choireigin, agus gach duine air an t-slighe a’ toirt dhiubh nan adan aca nuair a thèid na cairtean seachad orra. Is gann gu bheil teaghlach ann nach do chaill luchd-dàimh. Chaill iomadh teaghlach barrachd air aon duine. Tha teachdaireachdan a’ nochdadh co-fhaireachdainn agus teachdaireachdan a’ tairgsinn cuideachadh fhathast a’ dòtadh a-steach às gach àite.’

Cainnt làn fhaireachdainnean làidir

Tha tòrr cainnt làn fhaireachdainn làidir ann, cho math ris an fhiosrachadh fhèin, anns an earrainn ann an 'Gaiseat Steòrnabhaigh’. Ged a tha cuid den chainnt san earrainn san ‘Albannach’ làn fhaireachdainn, tha an dòigh aithris nas stòlda. B’ e ‘Gaiseat Steòrnabhaigh’ am pàipear ionadail agus thug mòr-thubaist na h-Iolaire buaidh gu sònraichte air a' choimhearsnachd aige.

Tha e cudromach cuimhneachadh gur e pàipearan ionadail am prìomh dhòigh airson naidheachdan is fiosrachadh ‘oifigeil’ fhaighinn mus robh na mòr-mheadhanan ann. Bha pàipearan-naidheachd air am meas mar thùsan fiosrachaidh earbsach is ùghdarrasail. Anns na h-eisimpleirean seo, tha sinn a’ faicinn gun robh pàipearan a’ toirt seachad cunntasan làn de bhròn sa choimhearsnachd cho math ri bhith ag aithris air na thachair.

Tha an dà earrann seo a’ sealltainn mar a bhiodh pàipearan-naidheachd ag aithris air mar a bha coimhearsnachdan a’ faireachdainn a bharrachd air a bhith toirt fiosrachadh seachad dìreach air na bha air tachairt.

Tubaist mhara san 21mh linn

Air 13 Faoilleach 2013, chaochail 32 daoine nuair a chaidh an long cuairte-mara ‘Costa Concordia’ air na creagan dìreach beagan uairean a thìde às dèidh dhi port Civitavecchia fhàgail. Seo cuid de na cinn-naidheachd agus colbhan luchd-deasachaidh a nochd ann am pàipearan-naidheachd Eadailteach goirid às dèidh làimh:

Ceann-naidheachd sa phàipear 'La Repubblica' a tha stèidhichte san Ròimhe: 'Concordia, oidhche le mearachdan is breugan'. Tha làn aithris air an tubaist air làrach-lìn a’ phàipeir.

Colbh an neach-deasachaidh anns a’ phàipear làitheil 'Corriere Della Sera' air a bheil fèill mhòr: 'Tha dleastanas air an Eadailt airson an t-saoghail, airson dhaoine gu h-eadar-nàiseanta, airson nan teaghlaichean aig na daoine a chaidh a mharbhadh no a leòn ... a bhith a’ toirt seachad mìneachadh fìrinneach air na thachair agus a bhith a’ dèanamh cinnteach gun tèid na daoine a dh'adhbharaich a’ mhòr-thubaist seo a pheanasachadh gu cruaidh'. Tha tasglann shònraichte aig a’ phàipear cuideachd de na h-aithrisean aige.

Ceann-naidheachd sa phàipear 'La Stampa' a tha stèidhichte ann an Turin: ‘Suidheachadh a’ chaiptein a’ dol am miosad: cha tug e rabhadh seachad agus dhiùlt e a dhol air ais air bòrd’.

Agus seo mar a mhìnich Naidheachdan a’ BhBC an tubaist.

Tùsan naidheachd earbsach

Ged nach gabh coimeas a dhèanamh eadar na thachair le dol fodha na h-Iolaire agus le tubaist a’ Chosta Concordia ach a-mhàin gun do thachair iad aig muir, tha e inntinneach mar a tha aithrisean naidheachd air atharrachadh sa cheud bliadhna mu dheireadh. Chaill dà dhuine deug air fhichead am beatha ann am mòr-thubaist a’ Chosta Concordia agus ged a bha fearg follaiseach anns na pàipearan Eadailteach, chan eil na h-aithrisean cho làn fhaireachdainnean sa bha an fheadhainn a chaidh a sgrìobhadh mu chall na h-Iolaire.

A bheil nas lugha de cho-fhaireachdainn aig daoine a tha a’ leantainn nan naidheachdan an-diugh mar thoradh air a’ mheudachadh sna mòr-mheadhanan a chunnacas anns a’ cheud bliadhna mu dheireadh? A bheil daoine a-nis an urra ri fiosrachadh bho aon tùs ‘earbsach’? Leis an uiread de dhaoine a-nis a tha cruthachadh naidheachdan agus gan leughadh cho luath ’s a thachras rudan, a bheil seo a’ toirt buaidh air na tha sinn an dùil bho aithrisean anns na pàipearan agus sna meadhanan?

Bha a’ choimhearsnachd air an tug tubaist na h-Iolaire buaidh ag iarraidh fìrinn is fiosrachadh mun chùis mar a bhiomaid ag iarraidh an-diugh ach bha nas lugha de thùsan ann airson naidheachdan is aithrisean earbsach an coimeas ris na th’ ann an-diugh. Ach a bheil barrachd tobraichean naidheachd a’ ciallachadh gum faigh daoine naidheachdan nas earbsaiche? An robh muinntir Leòdhais agus na Hearadh a’ faighinn seirbheis cheart bho mheadhanan naidheachd an latha?

Coimhead air na h-aithrisean anns na pàipearan-naidheachd ann an earrann nan tùsan naidheachd air an làraich seo feuch a bheil thu ag aontachadh gus nach eil.