Download files
Complete book:
Individual page:
Thumbnail gallery: Grid view | List view
6
AN GAIDHEAL
An D&mhar, 1932.
fh^ghluirn air a thoirt do Uilleana 6g. Ma
bha Uilleana air thoiseach ann an sgoil
bheag an Ath-leatharm, chum e a
shuidheachan gu daingean teann ann an Ard-
Sgoil Farrais. Is iomadh balach agus
nighean anns an sgoil sin aig an robh gach
his agus greadhnachas a, cheannaicheadh
airgiod agus 6r, ach cha robh man mathar
aca chumadh a’ choinneal ris an Sgitheanach
bheag, thapaidh, acfhuinneach a bha air hr
thighinn ’n am measg; is cha robh am
maighstir-sgoile fada gus an do mhothaich e
gu robh aige anns a’ choigreach og so balach
aig an robh eanchuinn iongantach agus thr
sonraichte — sgoilear a b’ fhiach dha gach
chram agus sp^is a ghabhail dheth. Is e ni
fior chailmhor a tha ann do mhaighstir-sgoile
ionnsachadh a thoirt do bhalach a tha
inntinneach air a shon, agus creididh sinn
nach robh moran cruaidh-chkis aig maighstir-
sgoile Ard-Sgoil Farrais oilean maith a
thoirt do Uilleam Eos, agus fad a chuairt
ghoirid ’s an sgoil sin bha ’n ceum-toisich
aige ann am Beurla Shasunnaich agus an
Laidinn; agus bha’n deagh Ghaidhlig
Sgitheanach aige mar thk—agus b’ fheairrd
a’ chhis sin. An uair a dh’fhag e an sgoil
thuirt am maighstir-sgoile nach deachaidh a
leithid riamh air a bheulthaobh ’n a latha,
agus gu’m faiceadh an duine bhiodh beo
gu’m hiodh aithne agus iomradh air a
thalanntan mora.
Bha Uilleam a nis ullaichte airson dol
am mach a chogadh ris an t-saoghal
bhuaireasach so—faodaidh mi a rhdh moran
na bu deiseile le sgoil agus foghlum na bha
moran de bhalaich an eilein a dh’fhag e ’n
a latha; ach ged a b’ fhior so, bha camadh
’s a’ chrannchur aig Uilleam bochd nach do
dhealaich ris re a chuairt anns an fhhsach.
Bhris air a shlhinte ’n uair nach robh e ach
gte 6g, agus mar a dh’fhas esan suas, thug
aiceid sios e, agus gabhaidh e creidsinn nach
robh moran dbchais ri leigheas bho ’n bhks
an uair sin aig neach air an robh a’ chuing
agus tinneas-caitheamh ceart cbmhla.
Dh’ fhag a phkrantan Farrais, agus chaidh
iad a dh’ fhuireach do Ghearrloch, agus bha
a mhathair mar sin a ris air a seann eolas.
Theann Iain Eos ri falbh troimh ’n Ghkidh-
ealtachd ’n a cheannaiche-suibhail—beairt a
bha a ’ pkigheadh gle mhaith anns na laithean
a bha sud. Cha robh buth ann an oisean
gach tighe anns na h-amaibh a bha sud, agus
mar sin ’s e latha m6r a bhiodh ann an uair
a thigeadh an, ceannaiche-siubhail le a
mhkileid do’n chlachan. Bha gach 6g agus
sean a’ toirt laimh air iallan an sporain, agus
bhitheadh f&ll nach bu ghann air clrean
agus sgkthanan beaga cruinne, is bhiodh
iomadh guanag ann an eaglais a’ chlachain
an ath Shabaid le guailleachan hr agus
neapaicinn breagha de phataran craobhan
nan ubhall. Is e daoine grinne, guanach,
gasda, a bha ann am' mdran de na
ceannaichean-coise so. Bha gach tigh gus an
rachadh iad uile dhebnach air cuid na
h-oidhche thoirt dhaibh. Cha robh
eachdraidh nuadh no shean air nach robh iad
min-eolach, agus cha robh duine no bean
eadar Tigh Iain Ghr6t an Gallaibh agus
Maol Chinntire air nach biodh sgiala maith
no dona aca ; agus nach bu mh6r sin anns
an latha ud an uair nach robh litir no
paipear-naidheachd a tighinn ach ’s dbcha
uair ’s an raidhe do ’n chlachan Ghaidh-
ealach. Bha Uilleam mar bu thrice ann an
cois ’athar air na cuairtean sin, a chionn gu
robh e ro-dheidheil air ehlas mionaideach
fhaighinn air gach ciiil agus cial ann an
diithaich a shinnsir, agus bha fhios aige gu’m
b’e sud an doigh a b’ fhearr air an talamh
air fios eagnaidh fhaighinn air gach seorsa
Gkidhlig a bha air a labhairt anns na sglrean
troimh an robh e dol. Is ann mar so a
dh’ ionnsaich Uilleam Eos an fhileantachd
agus am beairteas cainnte a bha aige, agus a
thiomnadh dhuinne ’n a chuid bran; agus
tha fhios againn ann am fein-fhiosrachadh
nach robh ceam de’n Ghaidhealtachd
anns an robh sinn a’ tionndadh ar leth-taobh
a dh’ fhuireach car oidhche nach do
dh’ fhoghlum sinn faclan ura an Gaidhlig
an kite sin, agus bu bheairtiche ar foclair gu
mor an deidh an sgrlob sin a thoirt. Is
iomadh gille 6g a bha seachd uairean na bu
laidire na Uilleam nach toireadh a leithid
sin de pheanas as a chorp airson fiosrachadh
cubhaidh fhaighinn air cknain a thlre; ach
tha sud a’ nochdadh dhuinn a end agus a
dhllseachd a thaobh a chknain mhkthaireil
agus cho treibhdhireach diirachdach agus a
bha e anns an run shuidhichte a bha aige
gach latha—a bhi meudachadh a eolais air
a thir agus a theanga. Shiubhail e fein agus
a athair siorramachd Pheairt, Braid-Albann,
Earra-Ghkidheal, agus a’ chuid bu mhotha
de sgirean Eois, ach chan eil cunntas againn
gu’m d’ rinn a chbilidh eachdraidh mh6r
anns na h-kiteachan sin. Tha fhios nach
robh e ’n a thkmh. Cha bhiodh e coltach
gu’m biodh clkrsach bhinn mar a bha aige-
san ’n a tkmh, ach ro-ainneamh, agus is
deimhin leinn gur h-e sin an tul-fhirinn; ach
chaidh a ’ chuid mh6r de na h-brain a rinn
e aig an am sin air di-chuimhne. Bhiodh
iad iomadh latha air beul an dream a
dh’ ionnsaich iad, ach an uair a dhuin an
AN GAIDHEAL
An D&mhar, 1932.
fh^ghluirn air a thoirt do Uilleana 6g. Ma
bha Uilleana air thoiseach ann an sgoil
bheag an Ath-leatharm, chum e a
shuidheachan gu daingean teann ann an Ard-
Sgoil Farrais. Is iomadh balach agus
nighean anns an sgoil sin aig an robh gach
his agus greadhnachas a, cheannaicheadh
airgiod agus 6r, ach cha robh man mathar
aca chumadh a’ choinneal ris an Sgitheanach
bheag, thapaidh, acfhuinneach a bha air hr
thighinn ’n am measg; is cha robh am
maighstir-sgoile fada gus an do mhothaich e
gu robh aige anns a’ choigreach og so balach
aig an robh eanchuinn iongantach agus thr
sonraichte — sgoilear a b’ fhiach dha gach
chram agus sp^is a ghabhail dheth. Is e ni
fior chailmhor a tha ann do mhaighstir-sgoile
ionnsachadh a thoirt do bhalach a tha
inntinneach air a shon, agus creididh sinn
nach robh moran cruaidh-chkis aig maighstir-
sgoile Ard-Sgoil Farrais oilean maith a
thoirt do Uilleam Eos, agus fad a chuairt
ghoirid ’s an sgoil sin bha ’n ceum-toisich
aige ann am Beurla Shasunnaich agus an
Laidinn; agus bha’n deagh Ghaidhlig
Sgitheanach aige mar thk—agus b’ fheairrd
a’ chhis sin. An uair a dh’fhag e an sgoil
thuirt am maighstir-sgoile nach deachaidh a
leithid riamh air a bheulthaobh ’n a latha,
agus gu’m faiceadh an duine bhiodh beo
gu’m hiodh aithne agus iomradh air a
thalanntan mora.
Bha Uilleam a nis ullaichte airson dol
am mach a chogadh ris an t-saoghal
bhuaireasach so—faodaidh mi a rhdh moran
na bu deiseile le sgoil agus foghlum na bha
moran de bhalaich an eilein a dh’fhag e ’n
a latha; ach ged a b’ fhior so, bha camadh
’s a’ chrannchur aig Uilleam bochd nach do
dhealaich ris re a chuairt anns an fhhsach.
Bhris air a shlhinte ’n uair nach robh e ach
gte 6g, agus mar a dh’fhas esan suas, thug
aiceid sios e, agus gabhaidh e creidsinn nach
robh moran dbchais ri leigheas bho ’n bhks
an uair sin aig neach air an robh a’ chuing
agus tinneas-caitheamh ceart cbmhla.
Dh’ fhag a phkrantan Farrais, agus chaidh
iad a dh’ fhuireach do Ghearrloch, agus bha
a mhathair mar sin a ris air a seann eolas.
Theann Iain Eos ri falbh troimh ’n Ghkidh-
ealtachd ’n a cheannaiche-suibhail—beairt a
bha a ’ pkigheadh gle mhaith anns na laithean
a bha sud. Cha robh buth ann an oisean
gach tighe anns na h-amaibh a bha sud, agus
mar sin ’s e latha m6r a bhiodh ann an uair
a thigeadh an, ceannaiche-siubhail le a
mhkileid do’n chlachan. Bha gach 6g agus
sean a’ toirt laimh air iallan an sporain, agus
bhitheadh f&ll nach bu ghann air clrean
agus sgkthanan beaga cruinne, is bhiodh
iomadh guanag ann an eaglais a’ chlachain
an ath Shabaid le guailleachan hr agus
neapaicinn breagha de phataran craobhan
nan ubhall. Is e daoine grinne, guanach,
gasda, a bha ann am' mdran de na
ceannaichean-coise so. Bha gach tigh gus an
rachadh iad uile dhebnach air cuid na
h-oidhche thoirt dhaibh. Cha robh
eachdraidh nuadh no shean air nach robh iad
min-eolach, agus cha robh duine no bean
eadar Tigh Iain Ghr6t an Gallaibh agus
Maol Chinntire air nach biodh sgiala maith
no dona aca ; agus nach bu mh6r sin anns
an latha ud an uair nach robh litir no
paipear-naidheachd a tighinn ach ’s dbcha
uair ’s an raidhe do ’n chlachan Ghaidh-
ealach. Bha Uilleam mar bu thrice ann an
cois ’athar air na cuairtean sin, a chionn gu
robh e ro-dheidheil air ehlas mionaideach
fhaighinn air gach ciiil agus cial ann an
diithaich a shinnsir, agus bha fhios aige gu’m
b’e sud an doigh a b’ fhearr air an talamh
air fios eagnaidh fhaighinn air gach seorsa
Gkidhlig a bha air a labhairt anns na sglrean
troimh an robh e dol. Is ann mar so a
dh’ ionnsaich Uilleam Eos an fhileantachd
agus am beairteas cainnte a bha aige, agus a
thiomnadh dhuinne ’n a chuid bran; agus
tha fhios againn ann am fein-fhiosrachadh
nach robh ceam de’n Ghaidhealtachd
anns an robh sinn a’ tionndadh ar leth-taobh
a dh’ fhuireach car oidhche nach do
dh’ fhoghlum sinn faclan ura an Gaidhlig
an kite sin, agus bu bheairtiche ar foclair gu
mor an deidh an sgrlob sin a thoirt. Is
iomadh gille 6g a bha seachd uairean na bu
laidire na Uilleam nach toireadh a leithid
sin de pheanas as a chorp airson fiosrachadh
cubhaidh fhaighinn air cknain a thlre; ach
tha sud a’ nochdadh dhuinn a end agus a
dhllseachd a thaobh a chknain mhkthaireil
agus cho treibhdhireach diirachdach agus a
bha e anns an run shuidhichte a bha aige
gach latha—a bhi meudachadh a eolais air
a thir agus a theanga. Shiubhail e fein agus
a athair siorramachd Pheairt, Braid-Albann,
Earra-Ghkidheal, agus a’ chuid bu mhotha
de sgirean Eois, ach chan eil cunntas againn
gu’m d’ rinn a chbilidh eachdraidh mh6r
anns na h-kiteachan sin. Tha fhios nach
robh e ’n a thkmh. Cha bhiodh e coltach
gu’m biodh clkrsach bhinn mar a bha aige-
san ’n a tkmh, ach ro-ainneamh, agus is
deimhin leinn gur h-e sin an tul-fhirinn; ach
chaidh a ’ chuid mh6r de na h-brain a rinn
e aig an am sin air di-chuimhne. Bhiodh
iad iomadh latha air beul an dream a
dh’ ionnsaich iad, ach an uair a dhuin an
Set display mode to: Universal Viewer | Mirador | Large image | Transcription
An Comunn Gàidhealach > An Comunn Gàidhealach Publications > Gaidheal > Volume 28, October 1932--September 1933 > (14) Page 6 |
---|
Permanent URL | https://digital.nls.uk/127131180 |
---|
Description | This contains items published by An Comunn, which are not specifically Mòd-related. It includes journals, annual reports and corporate documents, policy statements, educational resources and published plays and literature. It is arranged alphabetically by title. |
---|
Description | A collection of over 400 items published by An Comunn Gàidhealach, the organisation which promotes Gaelic language and culture and organises the Royal National Mòd. Dating from 1891 up to the present day, the collection includes journals and newspapers, annual reports, educational materials, national Mòd programmes, published Mòd literature and music. |
---|---|
Additional NLS resources: |
|